HISTORIA ZAKŁADU DYDAKTYKI

Zakład Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej Uniwersytetu Łódzkiego obchodzić będzie 2026 roku 55-lecie swojego istnienia, został bowiem powołany do życia w roku akademickim 1971/1972 przez dyrektora ówczesnego Instytutu Filologii Polskiej, prof. Zdzisława Skwarczyńskiego. Nosił wówczas nazwę Pracowni Metodyki Nauczania Języka Polskiego, a kierownikiem jednostki został mgr Mieczysław Woźniakowski. Dekadę później, decyzją Rady Wydziału przekształcono Pracownię w Zakład Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej − pod tą nazwą istnieje do dziś. Pierwszym kierownikiem Zakładu była dr Hanna Ruszczakowa.  

Fundamentem działalności dydaktycznej Pracowni, a później Zakładu były wypracowane przez pracowników polonistyki zajęcia z metodyki nauczania języka polskiego, istniejące w programie studiów od 1945 r. czyli od początku istnienia Uniwersytetu Łódzkiego. Prowadzili je wybitni poloniści uniwersyteccy:  

• dr Juliusz Saloni (1946-1948) literaturoznawca, organizator Uniwersytetu Łódzkiego,  
• dr Jan Zygmunt Jakubowski (1948/1949) literaturoznawca,  
• mgr Zofia Gosiewska (1948/1949) językoznawca,
• dr Tadeusza Sivert (1949/1950) teatrolog (przy nazwiskach podano tytuły naukowe z okresu prowadzenia zajęć z metodyki).  

Od 1951 r. metodykę nauczania języka polskiego prowadzili pracownicy kontaktowi. Pierwszym był mgr Włodzimierz Hajdrych (1951-1955), a ostatnim mgr Mieczysław Woźniakowski (1961-1973), który w latach 1971-1973 pełnił funkcję kierownika Pracowni Metodyki.  

W początkowym okresie działalności metodycy nawiązywali do doświadczeń przedwojennych organizacji, stowarzyszeń i uczelni działających prężnie na terenie Łodzi, m.in. Łódzkiego Oddziału Towarzystwa Polonistów Rzeczpospolitej Polskiej oraz Oddziału Wolnej Wszechnicy Polskiej. Działało w nich wielu nauczycieli, którzy po II wojnie światowej zostali pracownikami naukowymi uczelni łódzkich i innych ośrodków akademickich w Polsce. Na łódzkiej polonistyce pracę znaleźli m.in. późniejsi profesorowie: Stefania Skwarczyńska, Aniela Kowalska i Jan Zygmunt Jakubowski. Z Łódzkim Oddziałem Towarzystwa Polonistów Rzeczpospolitej Polskiej związani byli także pierwsi wykładowcy metodyki w Uniwersytecie Łódzkim, wspomniani już dr J. Z. Jakubowski, dr J. Saloni i dr T. Sievert.

Od początku istnienia w Uniwersytecie Łódzkim zajęcia z metodyki nauczania języka polskiego, jak również ćwiczenia w szkole i konwersatoria prowadzili wybitni poloniści z wieloletnim stażem pracy (niektórzy w okresie okupacji byli nawet nauczycielami tajnych kompletów). Od początku lat 70. XX w., czyli od czasu powołania do życia jednostki metodycznej, do lat 90. XX w. ten staż wynosił przynajmniej kilka lat. Pracownikami Pracowni, a później Zakładu zostawali nauczyciele, którzy często byli opiekunami praktyk. Reformy ostatniej dekady XX w. zmieniły tę tendencję i zapoczątkowały zatrudnianie młodych naukowców po studiach doktoranckich lub przynajmniej studentów tych studiów. Dla jednostek metodycznych nie było to dobre rozwiązanie, mimo że rekrutowani w ten sposób pracownicy byli zobowiązani uzupełnić staż pracy w szkole. Ostatnim, zatrudnionym w Zakładzie czynnym nauczycielem z kilkunastoletnim stażem pracy, także opiekunem praktyk śródrocznych i ciągłych była przyjęta w 2004 r. mgr Małgorzata Gajak-Toczek.

Z chwilą zaistnienia jednostki metodycznej jej pracownicy w szerokim zakresie podjęli badania nad historyczną i współczesną myślą dydaktyczną. Było to możliwe dzięki uznaniu na przełomie lat 60. i 70. XX w. dydaktyk szczegółowych za samodzielne dyscypliny naukowe. Zainteresowania pracowników łódzkiej jednostki obejmowały: historyczne i współczesne koncepcje nauczania literatury i języka polskiego; recepcję literatury i analizę dzieła literackiego w szkole; nauczanie teorii literatury; problemy stylistyki, nauczanie wiedzy o języku; rozwijanie języka ucznia; doskonalenie zawodowe czynnych nauczycieli języka ojczystego; poglądy dydaktyczne wybitnych polonistów, a od lat dziewięćdziesiątych także była to: edukacja filmowa, mass medialna i regionalna, wpływ nowych metodologii literaturoznawczych i językoznawczych na dydaktykę szkolną oraz literatura dla dzieci i młodzieży.

Należy odnotować także inne osiągnięcia Zakładu. W latach 80. XX w. pracownicy jednostki nawiązali współpracę z ośrodkami metodycznymi Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Na przełomie XX i XXI w. dr hab. Teresa Świętosławska prof. UŁ zainicjowała kontakty z czeską uczelnią, Uniwersytetem Jana Evangelisty Purkiniego w Uściu nad Łabą. Do tej tradycji nawiązała dr hab. J. Fiszbak, odnawiając i zacieśniając w latach 2014-1018 kontakty z pracownikami jednostek metodycznych Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. W tych działaniach Zakładu wspomagała ją dr hab. Małgorzata Gajak-Toczek. Kontakty te owocowały wzajemnymi zaproszeniami i udziałem w konferencjach metodycznych.

Odnotować także należy przynależność pracowników Zakładu do grona rzeczoznawców podręcznikowych MEN: wcześniej byli to dr Janusz Marchewa i mgr Elżbieta Pełzowska, a później dr hab. Jolanta Fiszbak, która nadal pełni tę funkcję będąc już na emeryturze. Ważną inicjatywą Zakładu była decyzja o publikacji cyklu pozycji przybliżających zagadnienia metodyczne młodym nauczycielom i studentom polonistyki specjalności nauczycielskiej. W 2019 roku ukazała się Polonistyczna dydaktyka ogólna, która została uznana za najlepszy podręcznik akademicki w 2020 r i otrzymała nagrodę Rektora I stopnia w tej dziedzinie. Zakład przystąpił także do ogólnopolskiego programu Kształcenie modelowe nauczycieli przedmiotów humanistycznych w Uniwersytecie Łódzkim, w którym oprócz jednostki polonistycznej uczestniczyły jednostki metodyczne anglistyki i italianistyki Wydziału Filologicznego oraz historii Wydziału Filozoficzno-Historycznego. Program ten był realizowany w latach 2019-2023.